Europa kapittelt Polen regelmatig. Maar het EU-migratiebeleid schendt EU-verdragen net zo goed. Dat beleid vreet aan de rechten en de veiligheid van álle EU-burgers, betoogt advocaat en universitair docent Lisa-Marie Komp.
Afgelopen donderdag opende deze krant met het nieuws dat migranten in Polen, Letland en Litouwen in grenskampen vastgehouden mogen worden. De EU-maatregel zou bedoeld zijn als tijdelijk, gezien de uitzonderlijke situatie aan de grens met Wit-Rusland. Maar zulke situaties zijn bij het huidige EU-beleid geen uitzondering.
EU-lidstaten volgen al dertig jaar hetzelfde credo: maak migratie zo moeilijk mogelijk, dan komen de mensen niet meer. Dit wordt als humanitair gepresenteerd: hoe minder mensen komen, hoe minder onderweg sterven. De strategie is helaas onsuccesvol gebleken: op weg naar Europa zijn naar schatting al meer dan 40.000 mensen omgekomen. En al eerder deed de EU ervaring op met kampen waarin mensen voor ‘korte duur’ zouden worden vastgehouden: de kampen in Griekenland. De toestanden zijn er erbarmelijk. De hoop is dat andere asielzoekers en migranten inzien dat Europa niet fijn is. Dat moet de, nooit wetenschappelijk aangetoonde, ‘aanzuigende werking’ stoppen.
Fundament
EU-burgers wordt voorgespiegeld dat dit migratiebeleid in hun belang is. Politici verzwijgen dat ons aller vrijheden, rechten en veiligheid hiermee ook op het spel staan. In het EU-verdrag staat: “De waarden waarop de Unie berust, zijn eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren.” Op dit fundament berusten de rechten, vrijheden en veiligheid van alle EU-burgers.
Politici vinden het meestal ingewikkeld hun kiezers uit te leggen dat migratie ook voordelen biedt en dat menselijkheid en solidariteit lonen. In plaats daarvan wordt de angst gevoed, door onrealistisch hoge getallen te noemen (denk aan de 100.000 Afghanen van Ankie Broekers-Knol) en door te onderstrepen dat het gaat om illegale grensoverschrijders. Alsof er voor mensen in nood een legale manier bestaat om Europa binnen te komen. Iedereen is het erover eens dat er legale migratieroutes moeten komen, maar die zijn er nog nauwelijks. Mensen die weleens bescherming zouden kunnen verzoeken, krijgen geen visum.
Onbedoeld heeft de impasse in Europa een ander inzicht doen indalen: Turkije en Wit-Rusland hebben begrepen dat ze de EU met vluchtelingen en migranten kunnen chanteren. Polen vreest zelfs voor een oorlog met Wit-Rusland. Langzaam wordt zichtbaar dat EU-burgers een hoge prijs betalen voor de harde opstelling jegens mensen die bescherming zoeken.
Oogje dichtknijpen
Dit geldt niet alleen op het vlak van geopolitieke veiligheid, al is de prijs daarvan buitengewoon hoog. Nagenoeg ongezien voltrekt zich daarnaast een proces dat het fundament van onze eigen vrijheden aantast. Van de lidstaten aan de EU-buitengrenzen tolereren de overige lidstaten en de EU-Commissie namelijk dat zij (en het EU-Agentschap Frontex) regelmatig fundamentele rechten schenden. Dit tast het principe van rechtsstatelijkheid aan: dat iedereen – burgers, uitvoeringsorganisaties en Staten zelf – zich houdt aan de wetten die democratisch tot stand zijn gekomen.
Wij kunnen ons niet permitteren dit beginsel op één bepaald dossier los te laten. Want waar ligt de grens? Denk opnieuw aan Polen, waar de onafhankelijkheid van rechters (en daarmee de vrijheden van de Polen zelf) onder druk staat. Hoe geloofwaardig zijn de EU-Commissie en andere lidstaten als zij Polen oproepen rechtsstatelijke beginselen te eerbiedigen maar zelf een oogje dichtknijpen voor pushbacks en opvangkampen?
“Dan maar de wetten wijzigen”, zo dachten EU-regeringsleiders. Twaalf landen hebben de EU-Commissie opgeroepen hekken en muren te financieren en pushbacks te legaliseren. Ook de demissionaire Nederlandse regering pleit voor enhanced external border security, een eufemisme voor harder optreden aan de grens. Regeringsleiders zeggen er niet bij dat dit de fundamentele vrijheden van EU-burgers van binnenuit aantast. Legalisatie van hard optreden aan de grens zou eigenlijk een ingrijpende wijziging of zelfs uittreding vereisen van het EU- Handvest van de Grondrechten en talrijke andere nationaal en internationaal vastgelegde grondrechten.
EU-burgers moeten beseffen dat mensenrechten gelden voor eenieder. Afgeschaft gelden zij voor niemand. Selectief toekennen van rechten is daarom buitengewoon gevaarlijk. Het leidt tot een uitholling van minimale menselijkheid jegens mensen die naar Europa willen komen. Op de lange termijn erodeert dit proces de vrijheden van EU-burgers zelf.